معاملات آتی
درسال 1848 میلادی در شیکاگو تولیدکنندگان گندم برای فروش محصولات خود نیاز به بازاری داشتند تا معاملات نقدی را انجام دهند یعنی گندم بدهند و پول آنرا بستانند. به تدریج فروشندگان و خریداران شروع به نوعی تعهد جهت دریافت وجه نقد خود در آینده گرفتند و زمینه معاملات آتی (Futures) را پایه ریزی کردند بدین معنی که: تولیدکننده موافقت نماید که محصول خود را به خریدار در تاریخ آینده با قیمت توافق شده بفروشد.
آذرماه ١٣٨۴ را می توان به عنوان سرآغاز جشن بلوغ بازار سرمایه ایران قلمداد کرد. در آن تاریخ طبق تصویب مجلس شورای اسلامی بر اساس قانون جدید بازار سرمایه که توسط دولت محترم به مجلس تقدیم شد، معاملات اوراق مشتقه مانند قراردادهای آتی کالا در بورس شکل قانونی پیدا نمود و مراجع تقلید نیز قبل از دولت و مجلس مجوز لازم را تنفیذ نموده بودند.
آتی کالا
قرارداد آتی توافقنامه ای است مبتنی بر خرید یا فروش دارایی مشخص در زمان معین در آینده، با قیمت مشخص. در این قرارداد خریدار متعهد می گردد کالای مورد نظر را در تاریخ تعیین شده تحویل گرفته و مبلغ مشخصی را بابت هر واحد از آن پرداخت نماید و فروشنده نیز متعهد میگردد درتاریخ موردنظر درازای دریافت وجه مشخصی کالای مورد نظر را تحویل نماید. برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات قیمت، بخشی از وجه تضمین هریک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید باهم تسویه کنند. هم اکنون زعفران رشته ای بریده ممتاز ،زعفران رشته ای درجه یک ، زیره سبز و پسته داراییهای پایه پذیرفته شده به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی بورس کالا می باشد.
از مزایای قراردادهای آتی امکان پوشش ریسک (hedging) با هزینه کم، امکان سود آوری در بازار نزولی ( short sell)، امکان ورود در بازارهای بزرگتر با سرمایه کم (leverage)، آربیتراژ می باشد.
نرخ تسویه درپایان روز معاملاتی کشف میگردد و با توجه به آن به روزرسانی حسابها صورت میپذیرد و سود و زیان کلیه قراردادهای باز توسط اتاق پایاپای بورس محاسبه و در حساب مشتریان اعمال می گردد. قیمت تسویه روزانه هم اکنون بر اساس میانگین قیمت 30% پایانی حجم معاملات منتهی به پایان آخرین جلسه معاملاتی و قیمت تسویه لحظه ای براساس میانگین قیمت 30% پایانی حجم معاملات منتهی به هر لحظه محاسبه خواهد شد.
در صورتیکه پس از کشف نرخ تسویه و اعمال آن در صورتحساب مشتریان، موجودی حساب از حداقل سپرده تعیین شده توسط بورس کمتر گردد اخطار افزایش وجه تضمین برای مشتریان ارسال می گردد. مشتریان فرصت دارند تا یک ساعت پس از شروع معاملات روز بعد نسبت به افزایش موجودی خود اقدام نمایند.در صورت عدم واریز وجه در زمان اعلام کارگزار از سوی مشتری، کارگزار موظف است با اخذ موقعیت معکوس نسبت به بستن معامله باز مشتری اقدام نماید.
بیشتر قراردادهای آتی، منجر به تحویل فیزیکی کالا نمیشود علتش آن است که اکثر سرمایه گذاران قبل از فرا رسیدن زمان تحویل کالا، اقدام به بستن قرارداد یا Offsetting می نمایند. تبدیل تعهد از طریق اتخاذ یک ”موقعیت تعهدی“ جدید معکوس در مقابل ”موقعیت تعهدی باز“ مشتری صورت می پذیرد.
تمامی افراد حقیقی و حقوقی میتوانند با مراجعه به شعب کارگزاری سهم آشنا با همراه داشتن اصل مدارک هویتی و تکمیل فرم ها اقدام به اخذ کد معاملاتی قرارداد آتی نمایند. و همچنین در صورت داشتن شرایط لازم بعد از اخذ مجوز دسترسی به سامانه برخط معاملات قراردادهای آتی، کد کاربری و کلمه عبور برای استفاده از خدمات آنلاین برای مشتریان محترم صادر میگردد .
گواهی سپرده کالایی
گواهی سپرده کالایی اوراق بهاداری است که نشان دهنده مالکیت دارنده ی آن بر مقدار معینی کالاست و پشتوانه آن قبض انبار استانداری است که توسط انبارهای موردتایید بورس صادر می گردد. بر اساس گزارش های منتشر شده توسط نهادهای بین المللی قبوض انبار از ابزارهای متداول تامین مالی در کشورهای توسعه یافته و حتی برخی کشورهای در حال توسعه به حساب می آیند. از کاربردهای مهم قبوض انبار در تامین مالی، برای تمامی بخش های اقتصادی، ابزار تحویل در قراردهای آتی می باشد.
تمام اشخاص حقیقی و حقوقی که کد معاملات اوراق بهادار دارند، میتوانند اقدام به معامله گواهی سپرده کالایی قیمت مبنای دارائی پایه هر کالایی نمایند. برای تحویل گرفتن کالا از انبار (در صورت داشتن گواهی سپرده در کد بورسی) باید مدارک لازم شامل معرفی نامه برای انبار از کارگزاری دریافت شود و با ارائه مدارک به انبار و واریز هزینه های انباردار کالا به خریدار تحویل داده می شود.
اطلاعیه تسویه نقدی اختیار معاملات (خودرو) در سررسید مرداد ۱۴۰۱
مدیریت ابزارهای نوین مالی بورس تهران اعلام کرد: متقاضیان تسویه نقدی قراردادهای اختیار معامله خرید و فروش سهام شرکت ایران خودرو(خودرو) با سررسید مرداد ۱۴۰۱ درخواست خود را از قیمت مبنای دارائی پایه طریق سامانه برخط ثبت کنند.
به گزارش بازار، در اطلاعیه شرکت بورس و اوراق بهادار آمده است : با توجه به فرارسیدن زمان تسویه نقدی اطلاعیه تسویه نقدی اختیار معاملات (خودرو) در سررسید مرداد ۱۴۰۱قراردادهای اختیار معامله خرید و فروش سهام شرکت ایران خودرو (خودرو) با سررسید مردادماه ۱۴۰۱، نکات مهم درخصوص اعمال قراردادهای مذکور مطابق دستورالعمل معاملات قرارداد اختیارمعامله در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران مصوب ۱۳۹۷/۰۲/۲۶ هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار به شرح زیر است:
۱- دارندگان موقعیت باز خرید و فروشی که مایل به تسویه نقدی قراردادهای خود می باشند، باید پس از دریافت پیغام از سامانه برخط مبنی بر امکان ارسال درخواستهای اعمال، نسبت به ارسال درخواستهای تسویه نقدی خود از طریق سامانه برخط اقدام کنند. از آنجایی که اعمال قراردادها به صورت غیرخودکار است، مسئولیت عدم اعلام درخواست اعمال، برعهده مشتری می باشد.
۲- بر اساس تبصره ۱ ماده ۳۷ دستورالعمل مذکور، اعمال به روش تسویه نقدی تنها برای قراردادهای اختیار معامله در سود امکان پذیر میباشد. همچنین شایان ذکر است تسویه نقدی قراردادهای اختیار معامله بر اساس آخرین قیمت اعمال اعلامی توسط بورس و قیمت مبنای دارایی پایه در سررسید نقدی انجام می شود.
۳- مطابق با مصوبه کمیته محترم فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار، انجام تسویه نقدی منوط بر موافقت طرفین قرارداد در سررسید بوده و لذا اعلام موافقت با تسویه نقدی، به معنای اجرای نهایی این نوع تسویه نخواهد بود.
۴- آن دسته از دارندگان موقعیت باز خرید موافق با تسویه نقدی که امکان تسویه نقدی برای شان وجود نداشته است، در صورت تمایل می توانند مجدداً در سررسید فیزیکی و در زمان تعیین شده، درخواست تسویه فیزیکی خود را از طریق سامانه برخط ارسال نمایند.
۵- در تسویه نقدی امکان انتخاب یکی از دو حالت تسویه با پاره سهم (به کسری از اندازه قرارداد) یا بدون پاره سهم (مضارب صحیحی از اندازه قرارداد) برای دارندگان موقعیت باز خرید وجود دارد.
۶- به منظور سهولت در اجرای فرآیند ارسال درخواست اعمال برای کارگزار ومشتری، در تسویه نقدی، گزینه ای با عنوان «موافقت با اعمال حداکثری» تعبیه شده است. مشتری با انتخاب این گزینه اعلام می کند که در زمان تسویه نقدی، موافق اعمال همه موقعیت های باز خود می باشد.
۷- بر اساس مواد ۴۲ و ۴۴ دستورالعمل مذکور، در صورتی که نماد معاملاتی قرارداد اختیار معامله در زمان تسویه نقدی متوقف باشد، در صورت اعلام طرفین، قرارداد اختیار معامله بر اساس آخرین قیمت مبنای دارایی پایه در بازار نقد، تسویه نقدی می شود.
معاملات آپشن چیست؟
در بازارهای مالی پیشرو در جهان ابزارهای مالی مختلفی به وجود آمده است. این ابزارهای مالی متنوع به منظور مدیریت ریسک و افزایش بیشتر جذابیت بازارهای مالی تدوین شده است. یکی از این ابزارها قراردادهای آپشن یا اختیار معامله است. اولین بورس اختیار معامله، بورس اختیار معامله شیکاگو است که در سال 1973 تأسیس شده بود. در اوایل شروع به کار این بورس، حجم معاملات پایین بود، رونق چندانی نداشت و همین موضوع باعث شده بود تا کارشناسان نسبت به کارایی این ابزار و استقبال معامله‌گران از آن تردید داشته باشند. اما گذر زمان ثابت کرد که این ابزار کارایی خوبی در زمینه تنوع بخشی و مدیریت ریسک دارد و لذا حجم استقبال از این ابزار به مرور زمان افزایش یافت و در حال حاضر نیز یکی از پرطرفدارترین ابزارهای مالی در سراسر جهان است.
اختیار معامله یک نوع ابزار مشتقه است. در واقع ارزش این قرارداد با توجه به دارایی پایه تعیین میشود؛ لذا ارزش آن مشتق شده از سهام یا دارایی دیگر است. به همین جهت این نوع قرارداد در زمره ابزارهای قیمت مبنای دارائی پایه مشتقه قرار دارد. طی این قرارداد خریدار این حق را دارد که یک سهم مشخص را در زمان مشخص و در قیمت مشخص بخرد یا بفروشد و در مقابل، فروشنده قرارداد اختیار موظف است تا در صورت درخواست خریدار، سهم مشخص شده در قرارداد را در زمان و قیمت مشخص شده از خریدار بخرد یا به او بفروشد. در واقع خریدار اختیار معامله در زمان سررسید قرارداد این اختیار را دارد که از حق خود مبنی بر خرید یا فروش دارایی پایه استفاده کند.
اجزای قرارداد آپشن
قرارداد آپشن که به آن اختیار معامله نیز گفته میشود، دو نوع اختیار خرید و اختیار فروش دارد و سرمایه‌گذاران با توجه به پیش‌بینی که از آینده و استراتژی سرمایهگذاری خود دارند این اختیارها را معامله می‌کنند. هر قرارداد اختیار چهار بخش دارد که عبارتند از:
پرمیوم(premium): قیمتی که خریدار قرار داد باید به فروشنده بپردازد.
قیمت هدف: قیمتی است که قرارداد بر مبنای آن تنظیم میشود و فروشنده قرار داد اختیار موظف است طبق این قیمت دارایی پایه را بخرد یا بفروشد.
تاریخ انقضا: تاریخ تسویه قرارداد است. در این تاریخ باید دارایی اصلی در صورت صلاحدید خریدار مورد معامله قرار بگیرد.
اندازه: تعداد قراردادهایی است که مورد معامله قرار می‌گیرد. هر قرار داد اندازه مشخصی دارد. به عنوان مثال هر قرارداد اختیار 1،000 برگه سهم دارایی پایه را نظر گرفته است تا در زمان تسویه مورد معامله قرار گیرد.
اختیار خرید
این نوع قرارداد این حق را به خریدار میدهد تا دارایی پایه را در صورت تمایل در قیمت مشخص و در زمان سررسید بخرد. در طرف مقابل نیز فروشنده این قرار داد موظف است در صورت تمایل خریدار دارایی پایه را با قیمت ذکر شده در قرارداد بفروشد. به عنوان مثال فرض کنید قرارداد اختیار خریدی برای دارایی پایه سهم خودرو وجود دارد که قیمت آن درحال حاضر 23 ریال است. تاریخ تسویه این اختیار خرید 3 ماه دیگر است و قیمت اعمال آن 2،500 ریال است. قیمت کنونی سهم خودرو 2،200 ریال میباشد. اگر شما پیش‌بینی می‌کنید که قیمت سهم خودرو تا قبل از تاریخ سررسید افزایش می‌یابد و بیشتر از 2،523 ریال میشود، می‌توانید این اختیار را بخرید و در صورت درست بودن پیش‌بینی از بالا رفتن قیمت سهم کسب سود کنید. این سود بستگی به اختلاف قیمت سهم در زمان تسویه با قیمت قرار داد دارد و هرچه قیمت دارایی اصلی بیشتر باشد، سود شما بیشتر است. برخی اوقات نیز معامله‌گران اختیار خرید را به منظور نوسانگیری می‌خرند و هدف آن‌ها تسویه در زمان قرارداد نیست. در مجموع در اختیار خرید خریداران با افزایش قیمت دارایی پایه سود می‌کنند.
اختیار فروش
این نوع قرارداد این حق را به خریدار میدهد تا دارایی پایه را در صورت تمایل در قیمت مشخص و در زمان مشخص بفروشد. در مقابل نیز فروشنده این قرارداد موظف است تا در صورت تمایل خریدار، سهام دارایی پایه را در قیمت مشخص شده در قرارداد از خریدار اختیار فروش بخرد. مبحث اختیار معامله پیچیدگی‌هایی دارد که باعث شده است معامله در بازار آپشن سخت‌تر بشود. برای درک بهتر اختیار فروش به مثالی که در ادامه زده شده است توجه نمایید.
فرض کنید اختیار فروش سهم خودرو در حال حاضر با قیمت 35 ریال معامله میشود. قیمت فعلی سهم 2،000 ریال است و قیمت اعمال 1،800 ریال است. زمان تسویه نیز سه ماه دیگر است. اگر پیش‌بینی شما این است که قیمت سهم خودرو در سه ماه آینده قیمتی کمتر از 1،765 ریال خواهد داشت اختیار فروش را می‌خرید. در زمان تسویه نیز اگر به طور مثال قیمت خودرو 1،600 ریال شده باشد. شما درخواست تسویه می‌دهید و سهم خودرو را به قیمت 1،600 ریال از بازار نقدی می‌خرید و 1،800 ریال به فروشنده اختیارفروش می‌فروشید. او نیز موظف است طبق قرارداد این سهم را به این قیمت از شما بخرد. بسته به این که حجم قرارداد چقدر بوده است با توجه به این که شما هر سهم خودرو را در بازار 1،600 ریال خریده‌اید ولی با قیمت 1،800 فروخته اید، کسب سود می‌کنید. البته از مبلغ سود باید هزینه اولیه بابت خرید اختیار فروش را کم کنید. در مجموع در خریداران اختیار فروش در کاهش قیمت دارایی پایه سود می‌کنند.
کاهش ریسک با اختیار معامله
عمده‌ترین کاربرد قرارداد اختیار معامله کاهش ریسک سرمایه‌گذاری‌ها است. به عنوان مثال فرض کنید در پرتفوی سرمایهگذاری شما سهامی وجود دارد که قیمت آن 1،000 ریال میباشد. اما با این وجود اختیار فروشی می‌خرید که قیمت اعمال آن 800 ریال میباشد و قیمت پرمیوم آن 100 ریال میباشد. اگر فرض کنید قیمت برخلاف تصور شما پایین آمد و زیر قیمت 700 قرار گرفت می‌توانید اختیار فروش خود را در تاریخ سررسید اعمال کنید و به نوعی ریسک کاهش قیمت سهام اصلی را پوشش دهید. اگر هم قیمت‌ها کاهش پیدا نکرد شما اختیار فروش خود را اعمال نمی‌کنید و صرفا به اندازه قیمت پرمیوم ضرر می‌کنید. در واقع با این کار شما ریسک کاهش قیمت سهام را تا حدی پوشش می‌دهید.
مزیت‌ها و معایب اختیار معامله
در این بخش مزیت‌ها و معایب اختیار معامله فهرست شده‌اند که قیمت مبنای دارائی پایه عبارتند از :
مزیت‌ها
- مناسب برای کاهش ریسک معاملات
- داشتن خاصیت اهرمی و امکان کسب سود زیاد
- ترکیبی از استراتژی‌های مختلف با الگوهای ریسک/پاداش خاص
- امکان اجرای همزمان معاملات در جهت پیاده سازی استراتژی‌های متنوع اختیار
معایب
- پیچیده بودن مفاهیم اختیار معامله
- داشتن ریسک بالا در معاملات به خصوص طرف فروشنده
- نوسان زیاد قیمت در پرمیوم
- نقدینگی کمتر در بازار اختیار معامله ایران
- نیاز به استراتژی‌های اختیار معامله پیچیده که کسب سود را سخت می‌کند.
کلام آخر
اختیار معامله به واسطه پیچیدگی‌هایی که در مفاهیم دارد نیاز به مطالعه و بررسی بیشتری دارد. این نوع قرارداد مزایا و معایبی دارد که در این مقاله به آن پرداخته شد. مهمترین مزیت معاملات آپشن توانایی پوشش ریسک سرمایهگذاری است که باعث شده است بسیاری از افراد جذب این بازار شوند.
قیمت مبنای دارائی پایه
تعریف
اختیار معامله قراردادي دوطرفه بین خریدار و فروشنده است که براساس آن خریدار قرارداد حق (نه الزام و تعهد) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد.
چنانکه از تعریف قرارداد اختیار معامله پیداست، دارنده قرارداد (خریدار) در اعمال حق خود مختار است و به عبارت دیگر هیچ تعهد و الزامی ندارد و در صورت صرف نظر وي از اجراي قرارداد، مبلغی را که در ازاي این حق، پرداخته است از دست میدهد. از طرف دیگر فروشنده در صورت خواست خریدار، مجبور به اجراي قرارداد است .برای جلوگيری از امتناع فرو شنده اوراق از انجام قرارداد، فرو شنده ضمن قرارداد متعهد مي شود مبلغي را به عنوان وجه تضمين نزد كارگزار بورس يا اتاق پاياپای قرار دهد و متناسب با تغييرات قيمت اوراق اختيار معامله، آن را تعديل كند.
قراردادهاي اختیار معامله از نظر سررسید به دو نوع آمریکایی و اروپایی تقسیم میشوند. اختیار معاملۀ آمریکایی قراردادي است که از هنگام عقد قرارداد تا سررسید آن، قابل اجراست. یعنی در طول دورة قرارداد هر وقت که خریدار بخواهد میتواند آن را به اجرا بگذارد. حال آنکه اختیار معاملۀ اروپـایی فقـط در سررسید یا دورة کوتاهی که به مثابه دورة سررسید در نظر گرفته میشود قابل اجراست و خریدار فقط در دورة سررسید میتواند آن را به اجرا بگذارد.
فروشنده قرارداد اختیار معامله (از نوع خرید یا فروش) : متعهد به خرید یا فروش قرار داد اختیار معامله
خریدارقرارداد اختیار معامله ( از نوع خرید یا فروش) : پرداخت وجه توسط خریدار به فروشنده قرارداد اختیار معامله
قیمت مبنای دارائی پایه
تمامی قرارداد های اختیار معامله دارای تاریخ سررسید می باشند و تاریخي است كه پس از آن، قرارداد منقضي ميشود.
زمانی که سرمایه گذاران دارای موقعیت های قرارداد می باشند دو حالت به وجود می آِید :
۱- بستن موقعیت خود از طریق اخذ موقعیت مقابل قرارداد با توجه به دلایلی از جمله تغییر پیش بینی های سرمایه گذار
2- عدم اعمال اختیار ( این مورد به اختیار خریدار بستگی دارد ، یعنی در صورتی که خریدار قرارداد خود را نخواهد اعمال کند، اتفاق خواهد افتاد.)
۲- موقعیت باز و اعمال قرارداد از طریق تسویه نقدی و یا فیزیکی
تسویه نقدی
در این نوع تسویه قیمت مبنای دارایی پایه در زمان تسویه نقدی ملاک تسویه است .
اعمال تسویه نقدی منوط به موافقت هر دوطرف قرارداد یعنی خریدار و فروشنده می باشد. درصورتی که در مشخصات قرارداد امکان تسویه کسری از قرارداد به صورت نقدی وجود داشته باشد، ممکن است مقداری از قرارداد مربوطه به صورت نقدی تسویه شود و مابقی آن تسویه فیزیکی خواهد شد.
مبلغی که به حساب مشتری منظور می شود اختلاف قیمت موجود در قرارداد و قیمت شاخص در روز تسویه نقدی بر اساس تعداد قرارداد است .در این نوع تسویه دارایی به صورت فیزیکی به پرتفوی مشتری (خریدار) اضافه نخواهد شد و هم چنین از دارایی فروشنده نیز کسر نمی شود.
تاریخ تسویه نقدی یک روز قبل از تاریخ سررسید قرارداد می باشد.
تسویه فیزیکی
تسویه فیزیکی برای فروشنده اختیار خرید و خریدار اختیار فروش مستلزم وجود دارایی پایه در پرتفوی شخص می باشد. در صورتی که شخص فاقد دارایی مربوطه باشد تسویه به صورت نقدی انجام خواهد شد.انجام این نوع تسویه برای خریداراختیار خرید و فروشنده اختیارفروش مستلزم تامین ارزش بازار قرارداد اختیار معامله به علاوه هزینه های تسویه نهایی است و در صورتی که وجه کافی را دارا نباشند تمامی مسئولیت با کارگزاری است. در این مدل تسویه دارایی مذکور از پرتفوی فروشنده کسر و به پرتفوی خریدار اضافه می شود.
دیدگاه شما